Zapoznajmy się z kolejnymi, dobroczynnymi składnikami naszej diety. Pozostałe substancje bioaktywne zostały opisane w CZĘŚCI PIERWSZEJ
Saponiny
Związki te należą do glikozydów. Charakteryzują się gorzkawym smakiem, który dla roślin jest czymś w rodzaju substancji obronnej. Potrafią też obniżyć napięcie powierzchniowe roztworów wodnych, działając jak emulgatory, pienią się. Niegdyś cechę tą wykorzystywano tworząc namiastkę mydła z roślin zawierających saponiny. Ciekawostką jest fakt, że skoncentrowana zawartość saponin stanowiła trutkę w strzałach Indian. Zawartość saponin w zwykłym pożywieniu jest oczywiście dla człowieka całkowicie bezpieczna, co więcej związki te wykazują dobroczynne działanie.
przykłady: saponiny sterydowe, triterpenowe
działanie:
- wpływają na zmniejszenie się ilości cholesterolu we krwi;
- chronią przed rakiem gdyż między innymi ograniczają ilość pierwotnych kwasów żółciowych, które mogą przekształcić się w rakotwórcze wtórne kwasy żółciowe; potrafią ograniczać rozrost niektórych komórek rakowych
- wzmacniają układ odpornościowy, zwiększają aktywność limfocytów
gdzie występują: wiele roślin strączkowych: głównie fasola, groch, soczewica, soja a także orzechy ziemne, buraki , szparagi, marchew. Gotowanie nie niszczy saponin, jest to ważne w przypadku roślin strączkowych, których nie jemy na surowo.
Fitosteryny
Substancje z rodziny steroli wykazujące działanie antycholesterolowe, ich budowa podobna jest do steroli zwierzęcych.
przykłady : sitosterol
działanie:
- wraz z cholesterolem tworzą kompleks, który łatwiej usuwany jest z organizmu, dzięki temu redukują poziom cholesterolu
- wiążą kwasy żółciowe, tym samym jest to kolejny krok do redukcji cholesterolu (brakujący organizmowi cholesterol pobierany jest wówczas z własnych zapasów, poziom cholesterolu więc obniża się)
- wpływają na redukcję zachorowań na raka jelit (działanie takie jak u saponin)
gdzie występują : oleje roślinne tłoczone na zimno i nierafinowane; tłuste części roślin- pestki słonecznika, orzechy, sezam, siemię lniane.
Inhibitory enzymów
Te wtórne substancje roślinne dopiero niedawno zostały uznane za takie, które mogą „służyć” człowiekowi. Dlaczego? Podstawowym zadaniem inhibitorów enzymów jest wstrzymywanie enzymów trawiennych, w tym białka, cukru i tłuszczu. Zdawać by się mogło, że utrudniają więc proces trawienia- badania jednak wykazały, że płynie z tego ogromna korzyść. W wyniku rozkładu białka powstają aminokwasy, które są „karmą” dla raka, szczególnie w fazie jego szybkiego wzrostu. Brak niektórych aminokwasów skutecznie hamuje rozwój raka, dodatkowo, inhibitory enzymów blokują enzymy wytwarzane przez komórki rakowe, nowotwór nie ma więc szan na rozwój. Inhibitory enzymów blokujące rozkład cukru mają wpływ na obniżanie poziomu glukozy i insuliny.
przykłady: inhibitory proteazy, inhibitory amylazy, inhibitory lipazy
działanie:
- hamują rozwój raka
- obniżają poziom cukru we krwi
gdzie występują: rośliny strączkowe (groch, fasola, soczewica), soja, ziemniaki, zboża (zwłaszcza pszenica).
uwaga: mimo, że w wysokiej temperaturze inhibitory częściowo giną, zboża jak i strączkowe spożywamy po upieczeniu bądź ugotowaniu.
Terpeny
Te fitochemiczne związki są głównym składnikiem olejków eterycznych, są odpowiedzialne za zapach. W świecie roślin zadaniem terpen jest ochrona przed mikroorganizmami czy pasożytami oraz wabienie do zapylania. Człowiek wykorzystuje moc terpen w inny sposób. Największe stężenie tego związku jest w roślinach przyprawowych i leczniczych, ale także w innych -warzywach czy owocach (cytrusy).
przykłady: limonen (owoce cytrusowe, kolendra, kminek), karwon (olej kminkowy), mentol
działanie:
- pobudzają apetyt a dzięki podrażnianiu błon śluzowych pobudzają wydzielanie śliny i polepszają enzymatyczny rozkład węglowodanów
- działają w żołądku żółciopędnie, wspomagają trawienie
- ułatwiają odkrztuszanie i łagodzą kaszel
- działają antybakteryjnie
- mogą zatrzymać rozwój raka
gdzie występują: przyprawy : kolendra, kminek, anyżek, koper włoski, chili, imbir, kurkuma, oregano, bazylia, tymianek a także czosnek, papryka, cytrusy
Substancje balastowe
Są to substancje których nasze jelito cienkie nie potrafi strawić, wchłaniają wodę. Możemy mówić o różnych typach tych substancji, mogą one być rozpuszczalne albo nierozpuszczane ( substancje włókniste). Przesuwając się do jelita grubego i przy tym pęczniejąc, pobudzają perystaltykę, dodatkowo pęczniejąc wiążą substancje szkodliwe
przykłady : pektyny (owoce), celuloza (pszenica)
działanie:
- zapobiegają powstawaniu raka -wiążą substancje rakotwórcze; dodatkowym czynnikiem antyrakowym jest kwas masłowy, który powstaje przy bakteryjnym rozkładzie rozpuszczalnych substancji balastowych
- obniżają poziom cukry we krwi
- przyśpieszają trawienie a obniżając wartość energetyczną pożywienia zapobiegają nadwadze
- obniżają zbyt wysoki poziom cholesterolu- wiążą bezpośrednio cholesterol z pożywienia a także wiążą kwasy żółciowe, dzięki czemu organizm do ich produkcji musi korzystać z własnych zasobów cholesterolu i w ten sposób jego poziom obniża się
gdzie występują: pektyny zwłaszcza w jabłkach, czarnych porzeczkach, fasola, zboża (zwłaszcza otręby), marchew,
uwaga: wyizolowane substancje balastowe ( np. błonnik w tabletkach) mają dużo mniejsze właściwości niż substancje balastowe naturalnie znajdujące się w pożywieniu.
